Ubu Lemereis 1962 – 2010

klik hier voor een kort clipje van 30 seconden -> Botanische tuin 16-08-2006

Een kort en pixelig filmpje gemaakt met een digitale fotocamera. We zien twee kindjes in een merkwaardige pas de deux. Links Skip, rechts Miki. Skip ontdekt dat hij Miki aan het giechelen kan krijgen, veel bijzonders hoeft hij daar niet voor te doen. De twee worden begeleid door vaders Ubu en Alfred. Locatie: de prachtige botanische tuin achter de velden van Kolping-Dynamo. Een Nijmeegse geheim-tip en niet alleen voor bezoekjes met peuters/kleuters.

De reden dat ik het filmpje hier plaats is het geluidsspoor. Zo overvloedig als er beeld van alles en iedereen voorhanden is zo schaars is het geluid van dingen. Of zoals in dit geval van stemmen. We horen vooral Miki, Alfred die er lol in heeft en dan, na 27 seconden, horen we plots Ubu, kort en slechts twee woorden uitsprekend. Maar helemaal genoeg om, uit het vakje in je hoofd waar stemklanken van mensen opgeslagen worden, hoe Ubu klonk even helemaal te verversen.

Vorige week kreeg ik van Rene Castelijn een setje foto’s die hij op verzoek van Helma gemaakt had van Ubu’s ‘spullen’, boeken, platen etc. zoals die zich voor een groot gedeelte nog bevinden in de Vondelstraat. Ik plaats hier een foto van Ubu’s ‘hok’, de plek waar hij zich af en toe terugtrok in zijn liefhebberijen die hier tot aan het plafond opgetast staan.

Het is fijn om de foto (download dan eerst naar je computer) groot te bekijken en rond te dwalen over de ruggen van boeken, langs kabels, computers, spindles met lege CD’s, videobanden, singeltjes etcetera. Het ademt in alles Ubu. Ik ga het verder niet becommentariëren, jullie kennen hem allemaal, zwerf zelf rond.

Ik kreeg een brok in mijn keel toen ik linksonder de iMac een printje zag van een foto van Ubu in die kamer, als een merkwaardig Droste-effect. Daar zit hij, op zijn bureaustoel, te kijken naar een voetbalwedstrijdje terwijl rechts de computer nog niet opgestart is. Maar ook links, de rolstoel waar hij maar weinig ingezeten heeft. En aan zijn vermagerde arm is te zien dat deze foto gemaakt moet zijn in de beginweken van september, nu al weer twee jaar geleden.

Toen Ubu en ik het ooit over hoogtevrees hadden, kwamen we er achter wat de essentie van hoogtevrees voor ons was: de angst dat je jezelf de diepte in gooit. Dat je dat helemaal niet wil doen, dat deed geheel niet terzake. Puur op gevoel en ontdaan van elke ratio.

Toen we het daarover hadden, kwam Ubu met een hoogst merkwaardige anekdote op de proppen. Hij kreeg ergens aan het eind van de basisschool een bril. Wanneer hij met die bril een brug moest oversteken zette hij hem af en hield em stevig vast in z’n knuisten. Vanwege de angst dat hij de bril, met opzet, in het water zou gooien! Psychologisch kan dat vast op de één of andere manier geduid worden.

Ubu had op de basisschool dus een bril. Maar een paar jaar later, toen ik hem leerde kennen op de CSA in Aalten zag ik hem meestal zonder bril. Als tiener was Ubu best ijdel en hij wilde liever niet met een bril gezien worden en trouwens ook liever niet op de foto. Uit die tijd weet ik me nog goed een paar neven-effecten van te herinneren: Je herkende hem altijd eerder dan andersom (een effect waar ik als bijna vijftiger nu pas over mee kan praten) en hij was nogal lomp, stootte nogal eens wat omver.

Na de middelbare school schakelde hij over op contactlenzen om pas na zijn dertigste de bril weer in ere te stellen. Ubu met zijn ronde brilletje, dat is een beeld dat bij iedereen wel is blijven hangen.

Het zal allemaal wel. Steeds als ik dat OZO-spandoek zie, moet ik even aan Ubu denken.

naschrift van Alfred: Ik kan me Ubu’s verbazing en verrassing nog goed herinneren. En zelf geloofde ik het ook helemaal (beetje naïef voor zo’n doorgewinterde photoshopper). Het had natuurlijk ook best gekund zo’n spandoek. Dank Reinoud, voor een stukje in pooltijden. De bodes krijgen het even niet uit de pen. Maar hebben wel een erg relaxed toernooi.

Het herdenkingskaartje van Ubu staat alweer een hele tijd op onze schouw. Meestal branden er wat kaarsjes links en of rechts en vaak liggen er, al dan niet tijdelijk, allerlei spulletjes. Zo’n huis hebben we namelijk. Sinds een week of twee werd het plekje plots verzamelplaats voor de nieuwste actie van Albert Heijn. Mini-winkelspulletjes, jullie kennen ze wel. Zodat Ubu plots omringd wordt door supermarktartikelen.

Passie
Dat is eigenlijk wel heel toepasselijk. Ubu had een merkwaardige passie voor supermarkten. Veel van de dingen die hij leuk vond, vond ik ook leuk en vice versa, maar deze liefhebberij kon ik nooit volgen. Ik vond het altijd een grote ellende. Om half zes tot het besef komen dat je nog moest en dan in het gedrang nog moeten bedenken wat je ging eten. Ubu was veel geduldiger van aard en deed dat allemaal op z’n dooie gemak. Hij koos daluren uit om rustig in zo’n winkel rond te rommelen. En ging dan desnoods nogmaals vlak voor sluitingstijd en maakte een relaxed kletspraatje met de bedrijfsleider of een winkelmeisje.

De supermarkten in Nijmeegse wijk Bottendaal, de Spar/Disky/Spar en de Coop, zal hij het meest bezocht hebben. Maar Ubu mocht graag wat rondshoppen, wist precies wat waar goedkoop was. Hij had toch wel een voorkeur voor de goedkope plekken, de Aldi bijvoorbeeld.

AH
Sinds ik in Nijmegen-Oost woon met een AH om de hoek – en vooral sinds die zijn openingstijden verruimde naar ‘s avonds tien uur – begin ik er ook lol in te krijgen en wandel er vaak even voor de gezelligheid naar toe met Annemai. Ik werd dus fan van de Albert Heijn. Nu net de enige supermarkt die Ubu niet erg mocht, omdat ie hem domweg te duur vond en ietwat elitair. Het feit dat die spulletjes van de AH komen voelt dan ook wat ongemakkelijk. Maar verder klopt het beeld precies. Een mini-zakje chips, pakje Cornflakes of potje pindakaas zouden hem zeer hebben bekoord.

Worstel al een paar weken met een lichte vorm (ik ben immers maar een gelegenheidsschrijver) van writers block. Daarom voor deze keer maar een mooi stukje tekst van Ubu zelf dat ik toevallig vorige week weer eens onder mijn neus kreeg. Uit het nulnummer van ‘De Grote Hoop’. Een periodiek dat nooit van de grond kwam; althans niet verder dan 3 nulnummers. De laatste keer eigenlijk ook dat ik samen met Ubu (en anderen) een blad maakte – afgezien van de eindeloze stoet Poolbodes natuurlijk. Datering september 1994.

In het licht van de flinke botsing van afgelopen weekend ook mooi.

Vorige week waren we met een mooi gezelschap in ‘t Haantje, op de geboortedag van Ubu. Hij werd geen vijftig, dit jaar. En wat was het goed om even samen te zijn. 
Grote tafel, bier en pinda’s, kaas en worst, herinneringen. Ja.

Over een kleine week, op 24 maart, is de 50ste geboortedag van Ubu. Vijftig zou een mooie, geheel bij Ubu passende leeftijd zijn geweest. Ergens tussen z’n 21e en 30e verjaardag verloor hij z’n wilde haren (dat ging een beetje gelijk op met de kilo’s die hij in die jaren aan gewicht won) en werd hij een wijze man. Op Clarence Seedorf-achtige wijze: beetje jong eigenlijk om zo’n rust uit te stralen.

‘t Haantje
Het verjaardagsfeestje van Ubu was altijd een plezante bijeenkomst. Vorig jaar werd er al over geschreven. Aanstaande zaterdag gaan we vanaf een uur of acht in ‘t Haantje zitten, aan de Daalseweg. Beetje mijmeren en iets drinken. Misschien wel een portie leverworst bestellen! Lees je dit en heb je zin om ook even binnen te lopen? Vooral doen.

Ubu studeerde af op de Zwitserse schrijver, dichter, tekenaar en componist Adolf Wölfli. Wölfli bracht de tweede helft van zijn leven door in een cel in een psychiatrische inrichting bij Bern – de ‘Irrenanstalt Waldau’. Daar werkte hij tot aan zijn dood in 1930 aan een metershoge stapel kunst. Fantastisch werk. Ubu was er een groot bewonderaar van. Bovendien was hij – op de hem kenmerkende begripvolle en nieuwsgierige wijze – zeer begaan met de persoon Adolf Wölfli.

Tournee
Na zijn afstuderen begon Ubu met een soort tournee, die jaren zou duren. Met tussenpozen van een half tot drie jaar gaf hij Wölfli-lezingen op literaire avonden, in musea, psychiatrische instellingen en scholen. Ik ging altijd met hem mee. Als de stem van Wölfli.
We waren dat zo gewend. Op de universiteit hielden we altijd samen referaten, waarbij de een het lopende verhaal vertelde en de ander citeerde. We waren een duo. Toen Ubu voor het eerst werd uitgenodigd om over Wölfli te vertellen, was het vrij logisch dat hij mij erbij vroeg. De enige vijftien seconden die van zo’n optreden op film bewaard zijn gebleven zie je hier: Ubu.

Ik mat me voor deze gelegenheden een speciaal dialect aan. Het was het taaltje dat ik me herinnerde van de vakanties uit mijn jeugd, in Vorarlberg, Oostenrijk. Vlakbij Zwitserland. We meenden ook allebei, dat het behoorlijk Zwitsers klonk (luister naar een voorbeeld: Teun ). Pas jaren later hielp een zeer geamuseerde Zwitser, die een lezing bijwoonde op de Rietveld Academie, ons uit de droom.

19 februari 1993
Maar ik wil vertellen over de eerste keer. Ubu kreeg de uitnodiging om te spreken op een avond van de literaire stichting Perdu, op 19 februari 1993. Een belangrijk moment voor hem. Het begin van een nieuwe fase. Een soort werk!
Maar Amsterdam… Daar schrokken we wel even van. Wij waren een van de drie acts. Zou ons verhaal niet schril afsteken tegen het hoofdstedelijke geweld dat daar ongetwijfeld zou losbarsten, op dat podium?
We oefenden heel goed.
En onze vrees was totaal ongegrond; de andere acts staken eigenlijk een beetje bleekjes af bij ons optreden. Ubu stond daar heerlijk rustig en zachtmoedig zijn verhaal te vertellen. De diaprojector werkte als een zonnetje. En ik – verstopt in een donker hoekje naast het podium, met een hoofdlampje op om de citaten te kunnen lezen – kwam er steeds op de juiste momenten in, met mijn meedogenloos Vorarlbergs. Het sloeg aan! Applaus!

Ubu’s moeder
We waren helemaal klaar om ons trots in de naborrel te begeven, toen Ubu naar het rommelige kantoortje achter de zaal werd geroepen: telefoon. Droevig nieuws. Ubu’s moeder was die avond overleden.
Ze was al lang erg ziek. En dat ze niet lang meer zou leven, was ook duidelijk. Maar het was een moment waarin zoveel samen kwam, dat ik het nog altijd scherp voor me zie. Ubu’s blik en stem. Verbaasd: juist nu? De blijdschap over het optreden, die nog op zijn gezicht stond – en die heel snel veranderde in berusting.

Mist
Ubu stapte bij Hester – een vriendin die als toeschouwer in de zaal zat – in de auto en vertrok naar Brabant, naar zijn ouderlijk huis. Ikzelf reed met Alfred en Annemai in hun auto – een eend meen ik me te herinneren – naar Nijmegen. Dat ging overigens stapvoets. We reden door de dichtste mist die ik ooit heb meegemaakt. Je kon maar net de vangrails zien. Het was het mistige einde van een van de meest gedenkwaardige avonden uit mijn leven – en zonder twijfel ook uit dat van Ubu. Vandaag negentien jaar geleden.

Teun

PS: Een volledig uitgeschreven scenario vind je hier: Lezing.
PPS: Zie hier het programma Perdu voor februari 1993. De vormgever van dienst was destijds Alfreds broer Steven.