Stencil

Toen Ubu na de brand op de Kronenburgersingel (zie hier) noodgedwongen naar de gekraakte flatjes op de Sterreschansweg verhuisde in de winter van ’81-’82 kwam hij daar een bijzonder figuur tegen: Jan Dirk. In de toch al van eigenzinnige types aan elkaar hangende Nijmeegse krakersscene was Jan Dirk een geval apart: hij ging totaal zijn eigen gang, had overal een mening over, was charismatisch, energiek en had een goed gevoel voor innovatie. Daarnaast had hij een fijn ‘talig’ gevoel voor humor. Ubu viel met de neus in de boter toen ook nog eens bleek dat hij een platenverzameling had om u tegen te zeggen.

Enige tijd later kraakte Jan Dirk met wat mensen de uitgebrande Westland-Utrecht hypotheekbank op de hoek Sint Annastraat / Groesbeekseweg, die daarna als de Westland door het leven zou gaan. Jan Dirk was in die tijd al bezig met het zelf maken van blaadjes, het waren namelijk de hoogtijdagen van de do-it-yourself. Ik had zelf al eens zoiets gedaan en ook Ubu was hierin zeer geïnteresseerd.

De geschiedenis kreeg een beslissende draai toen op een dag plots een man voor de deur van de Westland stond met de vraag of ze daar misschien een stencilmachine wilden hebben. Jan Dirk wilde wel en ging er na een tijdje mee aan het prutsen. Er zaten een paar grote voordelen aan het stencil-systeem: de basisvaardigheden waren snel onder de knie te krijgen, je hoefde zo’n ding niet schoon te maken na gebruik en overal werden ze aan de straat gezet omdat de kopieermachine aan een opmars bezig was die niet meer te stuiten was.

Aldus stond er na een periode van een jaar of zo een flinke collectie van allerhande stencilapparaten en kon er begonnen worden met drukken en uitgeven van blaadjes. Het compilatiemagazine Afgrijs (waarover een andere keer meer) was een van de eerste gezamenlijke producten. Het eerste nummer verscheen eind 1984 en dat blad plus de mogelijkheden tot drukken/uitgeven waren voor mij de aanleiding om in de zomer van 1985 naar Nijmegen te verhuizen.

Enerverende en geweldige tijden waren het, nachten doorhalend om deadlines te halen, zwart van de inkt en tot de enkels in de indraaiers. Op de foto boven (onlangs opgedoken uit de archieven van Ania) zijn Ubu en Jan Dirk te zien bij de A3 Gestetner, één van de lastigere machines, waar ik nooit het geduld voor heb kunnen opbrengen om hem te doorgronden. De chemie tussen Ubu en Jan Dirk was na een jaar of twee, drie uitgewerkt. De foto laat feilloos zien hoe dat kwam. Naast Jan Dirk was het wat moeilijk groeien. Groot persoonlijkheid als hij was, was hij daardoor ook wat dominant en onbuigzaam en had hij zo’n werklust en energie dat je er op een gegeven moment vanzelf moe van werd.

Ubu kwam op een avond met de mededeling dat hij een punt achter z’n Knust-activiteiten ging zetten. Ik woonde net een paar maanden op de Westland en voor mij was dat een nogal bittere pil. Daarna werd het een stuk lastiger om dingen samen te doen op ‘werkgebied’. Ubu nam een time-out om een jaar later, even onverwacht, Nederlands te gaan studeren.

Zelf stencilen gaf ik niet zoveel later op, ik was er slecht in en had niet het geduld en de motivatie om het onder de knie te krijgen. In 1990 kocht ik mijn eerste Mac. Ik voelde me als een timmerman die plots een hamer kreeg. Een machine waar ik macht over had in plaats van andersom. Ik zal nooit de vergeten hoe we met z’n drieën diep in de nacht stonden te zwoegen en ik een oplage waar al drie drukgangen op stonden aan het verknallen was. Elk vel dat ik door de machine draaide kwam met een snerpende scheur tot stilstand. JD en Ubu die op andere machines bezig waren zouden wel even kijken wat er aan de hand was. Als een dood vogeltje zat ik in een hoekje met de handen voor de ogen geslagen en kromp steeds verder ineen bij elk scheurend geluid dat ik hoorde. Tot ik opkeek en zag hoe ze grijnzend over de machine heen hingen. Er lag geen papier in de stapel, de één draaide aan de hendel om machinegeluid te produceren terwijl de ander een stapel indraaiers overdwars doorscheurde.